FUAR HABERLERİ

Türk mutfağı Japonya’da üniversitede ders olarak okutulacak

Abone Ol

Uzakdoğu’nun en büyük gıda fuarı olan Foodex Japan 2025, 11-14 Mart tarihleri arasında Tokyo’da düzenlenerek Türk gıda sektörünün uluslararası alandaki gücünü bir kez daha gözler önüne serdi.

Ege İhracatçı Birlikleri (EİB), Türkiye’den 42 başarılı gıda firmasının katılımıyla Foodex Japan 2025 Fuarı’nda Türkiye Milli Katılım Organizasyonu’nu üstlenerek, Japonya’nın 70 milyar dolarlık gıda ithalatından Türkiye’nin daha fazla pay almasını hedefledi. Bu kapsamda, 42 Türk firması, 150 Japon ithalatçı firma ile 500’ü aşkın ikili iş görüşmesi gerçekleştirdi.

Türk mutfağı Japonya’da akademik müfredata giriyor

Türk gıda ürünlerinin küresel pazarlardaki bilinirliğini artıran ve ABD’de büyük bir başarı yakalayan Ticaret Bakanlığı destekli Turkish Tastes TURQUALITY Projesi, şimdi de Japonya’da uygulanacak. Bu proje kapsamında, Türk mutfağı Japonya’daki prestijli eğitim kurumlarından Otsuma Kadın Üniversitesi’nin müfredatına dahil edilecek.

Ege İhracatçı Birlikleri Yönetim Kurulu Başkanları, Foodex Japan Fuarı sürecinde gerçekleştirdikleri temaslar sonucunda, Türkiye’nin Japonya’ya olan gıda ihracatını 370 milyon dolardan 1 milyar dolara çıkarmayı hedefleyen yeni bir TURQUALITY Projesi’ni hayata geçirme konusunda önemli adımlar attı.

Girit: “Turkish Tastes ile Japonya’da da başarıyı yakalayacağız”

Türkiye ile Japonya arasındaki köklü dostluk ilişkilerine vurgu yapan Ege Su Ürünleri ve Hayvansal Mamuller İhracatçıları Birliği Başkanı Bedri Girit, Foodex Japan 2025’te Türkiye’nin gıda ihracatını artıracak projeler geliştirmekten büyük mutluluk duyduklarını ifade etti.

Girit, Türkiye’nin gıda ihracatında kg başına ortalama fiyatın 1,3 dolar seviyesinde olduğunu belirtirken, Japonya’ya yapılan ihracatta bu rakamın 2,6 dolara yükseldiğini vurguladı. Japon ekonomisinin yüksek enflasyon ve Japon yeninin dolar karşısındaki değer kaybına rağmen, Japonya’nın uzun vadede Türkiye için stratejik bir pazar olmayı sürdüreceğini belirtti.

ABD’de büyük başarı elde eden Turkish Tastes projesinin Japonya’da da başarıyla uygulanacağını dile getiren Girit, Ticaret Bakanlığı desteğiyle Otsuma Kadın Üniversitesi iş birliğinde bu projeyi hayata geçirerek Türkiye’nin Japonya’ya olan gıda ihracatını 1 milyar dolara taşımayı hedeflediklerini ifade etti.

Ayrıca, Türkiye ile Japonya arasında devam eden Serbest Ticaret Anlaşması (STA) görüşmelerinin hızla sonuçlanması gerektiğini vurgulayan Girit, Avrupa Birliği ülkelerinin Japonya’ya sıfır gümrük vergisiyle gıda ihraç ederken, Türkiye’nin vergi ödemek zorunda kalmasının rekabetçiliği olumsuz etkilediğini belirtti. Foodex Japan 2025 kapsamında düzenlenen Türk somonu ve orkinos ile suşi tadım etkinliğinin Japon katılımcılardan büyük ilgi gördüğünü de sözlerine ekledi.

Öztürk: “Japonya’ya ikinci TURQUALITY Projemiz olacak”

Türk gıda ürünlerinin marka değerini artırmak için Ticaret Bakanlığı’nın desteğiyle 2015-20 yılları arasında Japonya ve Güney Kore’yi kapsayan bir TURQUALITY Projesi yürüttükleri bilgisini veren Ege Hububat Bakliyat Yağlı Tohumlar ve Mamulleri İhracatçıları Birliği Başkanı Muhammet Öztürk, ilk TURQUALITY Projesinin başladığı 2015 yılında Japonya’ya 145 milyon dolar olan gıda ihracatlarının 2020 yılında 211 milyon dolara çıktığını sonraki yıllarda ihracatlarının TURQUALITY Projesi’nin itici gücüyle 370 milyon dolara ulaştığını, 10 yılda Türkiye’nin Japonya’ya gıda ihracatının yüzde 155 arttığını ifade etti. 

Türkiye’den Japonya’ya gıda ürünleri ihracatında Ege İhracatçı Birlikleri’nin lider konumda olduğuna vurgu yapan Ege Hububat Bakliyat Yağlı Tohumlar ve Mamulleri İhracatçıları Birliği Başkanı Muhammet Öztürk, “Dost iki ülke arasındaki iş birliğini artırmak için sivil toplum kuruluşlarını ziyaret ettik. En verimli görüşmeyi de Otsuma Kadın Üniversitesiyle gerçekleştirdik. Hububat bakliyat yağlı tohumlar sektörünün makarna ağırlıklı olmak üzere Japonya’ya 2024 yılında ihracatını yüzde 12’lik artışla 106 milyon dolara çıkardı. Japonya’ya gıda ihracatımızın yüzde 29’unu sektörümüz yapıyor. Makarna ihracatımız 73 milyon dolar olurken, çikolatalı ürünler 12,4 milyon dolar, bitkisel yağlar 4,5 milyon dolar oldu. Otsuma Kadın Üniversitesi müfredatına Türk mutfağı girdiğinde Japon damak tadına göre Türk gıda ürünleriyle menü hazırlayacak şefler yetişecek. Gıda sektörlerimizin Japonya’ya ihracatı ABD’de olduğu gibi katlanarak artacak” dedi.

Uygun: “Japonya’nın zeytinyağı ithalatı yüzde 60 düştü”

Japon halkının sağlıklı ve kaliteli gıda tükettiğine vurgu yapan Ege Zeytin ve Zeytinyağı İhracatçıları Birliği Başkanı Emre Uygun, Japonya’daki enflasyon rakamlarının son yıllarda yükselmesi, Japon yeninin dolar karşısında değer kaybetmesi nedeniyle Japon halkının son dönemde tüketimde fren yaptığını 2024 yılında zeytinyağı ithalatlarının yüzde 60 düştüğünü kaydetti. 

“Japonya güçlü bir ekonomi ve önlem almayı çok iyi biliyorlar. Pandemi sonrası sarsılan ekonomilerini kısa sürede toparlayacaklarına inanıyorlar” diyen Başkan Uygun şöyle devam etti. “Tabii ki tüm dünyada olduğu gibi Japonya’nın da Trump döneminin dinamiklerini takip etmeleri gerekiyor. Türkiye açısından olumsuz durum Japonya gibi fiyat baskısını en az yaşadığımız pazarda bile artan maliyetlerimiz nedeniyle malesef rakip ülkeler İspanya ve Tunus’la rekabet edemiyoruz. İhracatlarımız kan kaybetmeye, ihracatçımız ve üreticiler de güç kaybetmeye devam edecekler gibi gözüküyor. Türk zeytinyağı ve diğer tarım/gıda ürünü ihracatçıları kendi sektörlerindeki rakip ülkeler karşısında fiyat avantajını kaybetmiş durumda. Japonya pazarındaki daralmanın uzun soluklu olmayacağına inandığımız için Foodex Fuarı’na 12 zeytin ve zeytinyağı firması katılarak Türk zeytin ve zeytinyağımızı tanıttık. Japon Sommelier ile zeytinyağı semineri organize ettik. 2024/25 sezonunda 475 bin ton zeytinyağı rekoltesiyle dünya ikincisi konuma geldik. Bu rekoltemizi katma değerli bir şekilde pazarlayabileceğimiz öncelikli pazarlardan birisi Japonya olacak. Japonya’ya yönelik gerçekleştirilecek TURQUALITY Projesi de Türk gıda ürünlerinin Japon pazarında bilinirliğine büyük katkı sağlayacak”

Birol Celep: “Türkiye pahalı değil çok çok pahalı bir ülke”

Türkiye İhracatçılar Meclisi Yönetim Kurulu Üyesi Birol Celep, Japonya’da uzun yıllardır sıfır seviyesinde olan enflasyonun 2024 yılında yüzde 4’e çıktığını, yüksek enflasyon nedeniyle Japonların şimdilik tüketimde frene bastıklarını, Türkiye’de uygulanan ekonomik program sonrasında doların Türk lirası karşısında çok değer kaybetmesi nedeniyle Türk ürünlerinin Japonlar için çok çok pahalı hale geldiğini, Foodex Japan Fuarı’nda sert bir şekilde hissettiklerini dile getirdi. 

2025 yılının ocak – şubat döneminde Türkiye’nin Japonya’ya gıda ürünleri ihracatının yüzde 53’lük düşüş yaşadığı bilgisini veren Celep, “Japonya’ya gıda ürünleri ihracatımız 2024 yılının ilk iki ayında 98 milyon dolar iken, 2025 yılının ocak-şubat döneminde 46 milyon dolara indi. Japonlar bugün fedakârlık yapıyorlar. Türkiye günümüzde uygulanan ekonomik program nedeniyle çok çok pahalı bir ülke. 2025 yılında Japonya’ya ihracatta kan kaybı yaşayacağımızın sinyallerini ilk iki ayda gördük. Türkiye’nin ekonomi politikası böyle devam ettiği takdirde 2025 yılında Japonya’ya ihracatımız eksi yazacak. Bu süreçte bizim ana temamız Türk mutfağını tanıtmak olmalı. Yeni TURQUALITY Projesi çok kıymetli. İtalyan, İspanyol ürünlerinin bilinirliği yanına Türk gıda ürünlerinin bilinirliğini hayata geçirmemiz lazım. Japonya pazarında başarılı olmak için yılda bir kez ziyaret yetmez, uzakları yakınlaştırmamız lazım. Fuarlar, Ticaret Heyetleri, Alım Heyetlerine ağırlık vermemiz lazım” diyerek sözlerini noktaladı. 

Türkiye standında 42 firma Türk gıda ürünlerini tanıtırken, Michelin yıldızlı şef Osman Serdaroğlu, Türk ürünlerini Japon damak tadına uyarladığı özel menüleri Foodex Japan2025 Fuarına katılan 72 bin profesyonel ziyaretçinin beğenisine sundu. 

Türkiye standını ziyaret eden isimler arasında Türkiye'nin Tokyo Büyükelçisi Oğuzhan Ertuğrul’da yer alırken, Fuarda Ege İhracatçı Birlikleri’ni Ege Su Ürünleri ve Hayvansal Mamulleri İhracatçıları Birliği Başkanı Bedri Girit, Ege Hububat, Bakliyatları Yağlı Tohumlar ve Mamulleri İhracatçıları Birliği Başkanı Muhammet Öztürk, Ege Zeytin ve Zeytinyağı İhracatçıları Birliği Başkanı Emre Uygun, Ege Kuru Meyve ve Mamulleri İhracatçıları Birliği Yönetim Kurulu Üyesi ve TİM Yönetim Kurulu Üyesi Birol Celep, Ege Su Ürünleri ve Hayvansal Mamulleri İhracatçıları Birliği Yönetim Kurulu Üyesi Mehmet Şahin Çakan temsil etti.

Ege İhracatçı Birlikleri heyeti, Japonya Ulusal Tarım Kooperatifleri Federasyonu (JA National Federation of Agricultural Cooperative Associations),  Otsuma Kadın Üniversitesi (Otsuma Women’s University), Japonya Balıkçılık/Su Ürünleri Birliği (Japan Fisheries Association), Zenkaisui Japonya Balık Çiftliği Birliği (Zenkaisui Japan Fish Farming Association), Japonya Bal Kooperatifleri Birliği (Japan Honey Cooperative Association), Japonya Yağ İthalatçıları ve İhracatçıları Birliği (The Japan Oil & Fat Importers & Exporters Association(JOFIEA) ile karşılıklı iş birliklerimizi güçlendirme yönünde adımlar attı.

Uzakdoğu’nun en büyük gıda fuarı olan Foodex Japan2025 Fuarı, 11-14 Mart 2025 tarihleri arasında Türk gıda ürünlerinin şovuna sahne oldu. 

Ege İhracatçı Birlikleri, Türkiye’de gıda sektöründe başarılı 42 firmanın katılımıyla Foodex Fuarı’na 25. kez Türkiye Milli Katılım Organizasyonunu gerçekleştirirken, Japonya’nın 70 milyar dolarlık gıda ithalatından Türkiye’nin daha fazla pay alması için 42 Türk firmasının 150 Japon ithalatçı firmayla 500’ün üzerinde ikili görüşme yapmasına olanak sağladı. 

Türk mutfağı Otsuma Kadın Üniversitesi müfredatına girecek

ABD pazarında Türk gıda ürünlerinin ihracatını ikiye katlayan Ticaret Bakanlığı destekli Turkish Tastes isimli TURQUALITY Projesi Japonya’da hayat bulacak. Türk mutfağı Japonya’da Otsuma Kadın Üniversitesi’nde ders olarak okutulacak.

Ege İhracatçı Birlikleri Yönetim Kurulu Başkanları, Foodex Japan Fuarı için gittikleri Japonya’dan heybelerinde yeni bir TURQUALITY Projesi’yle yurda döndü. 

Ege İhracatçı Birlikleri’nin Türk gıda ürünlerinin Amerika Birleşik Devletleri’nde bilinirliğini ve tüketimini artırmak için 2019 yılında hayata geçirdiği ve Türk gıda ürünlerinin ABD’ye ihracatını 5 yılda 750 milyon dolardan 1,6 milyar dolara çıkaran Turkish Tastes isimli TURQUALITY Projesi, Türkiye’nin Japonya’ya 370 milyon dolar olan ihracatını 1 milyar dolara çıkarmak için Türk gıda ürünlerini Japonya’da tanıtacak.

Japonya’nın en büyük gıda fuarı Foodex Japan Fuarı’na 42 Türk gıda ihracatçısıyla çıkarma yapan Ege İhracatçı Birlikleri Başkanları, Otsuma Kadın Üniversitesi ziyaretinde Türk mutfağının Otsuma Kadın Üniversitesi müfredatına girmesi konusunda mutabakata vardı. 

Girit: “Japonya’ya yeni bir Turkish Tastes Projesi’nin tohumlarını attık”

Türkiye ile Japonya arasında Ertuğrul Fırkateyni ile başlayan dostluk ve iş birliğinin her geçen yıl büyük bir gelişim gösterdiğini dile getiren Ege Su Ürünleri ve Hayvansal Mamuller İhracatçıları Birliği Başkanı Bedri Girit, Foodex Japan 2025’te ortak projelere bir yenisini ekleyerek Türkiye’ye dönmenin mutluluğunu yaşadıklarını kaydetti. 

Türkiye’nin gıda ürünlerinde kg başı ortalama ihraç fiyatının 1,3 dolar seviyesinde olduğuna dikkati çeken Girit, “Japonya’ya gıda ürünleri ihracatımızda ortalama ihraç fiyatımız 2,6 dolara ulaşıyor. Günümüzde Japonya ekonomisi yüksek enflasyon ve dolar karşısında değeri düşen yenden dolayı kan kaybediyor gözükse de orta ve uzun vadede bizim için önemli bir ihraç pazarı konumunu sürdürecek. ABD’de başarıyla uyguladığımız Turkish Tastes projemizden edindiğimiz tecrübeyle Japonya’da başarılı bir TURQUALITY Projesini, Ticaret Bakanlığımızın desteği ve Otsuma Kadın Üniversitesi partnerliğinde başarıyla uygulayıp Japonya’ya gıda ihracatımızı 1 milyar dolara taşımak istiyoruz. Öte yandan Türkiye ile Japonya arasında devam eden Serbest Ticaret Anlaşması görüşmelerinin bir an önce sonuçlanmasını bekliyoruz. Avrupa Birliği ülkeleri Japonya’ya sıfır gümrük vergisiyle gıda ürünleri ihraç ederken, bizim gümrük vergisi ödeyerek ihracat yapması rekabetçiliğimizi olumsuz etkiliyor. Foodex Fuarı’nda Türk somonu ve Orkinosu ile suşi tadım etkinliğimizi Japonlar çok beğendi” şeklinde konuştu.

Öztürk: “Japonya’ya ikinci TURQUALITY Projemiz olacak”

Türk gıda ürünlerinin marka değerini artırmak için Ticaret Bakanlığı’nın desteğiyle 2015-20 yılları arasında Japonya ve Güney Kore’yi kapsayan bir TURQUALITY Projesi yürüttükleri bilgisini veren Ege Hububat Bakliyat Yağlı Tohumlar ve Mamulleri İhracatçıları Birliği Başkanı Muhammet Öztürk, ilk TURQUALITY Projesinin başladığı 2015 yılında Japonya’ya 145 milyon dolar olan gıda ihracatlarının 2020 yılında 211 milyon dolara çıktığını sonraki yıllarda ihracatlarının TURQUALITY Projesi’nin itici gücüyle 370 milyon dolara ulaştığını, 10 yılda Türkiye’nin Japonya’ya gıda ihracatının yüzde 155 arttığını ifade etti. 

Türkiye’den Japonya’ya gıda ürünleri ihracatında Ege İhracatçı Birlikleri’nin lider konumda olduğuna vurgu yapan Ege Hububat Bakliyat Yağlı Tohumlar ve Mamulleri İhracatçıları Birliği Başkanı Muhammet Öztürk, “Dost iki ülke arasındaki iş birliğini artırmak için sivil toplum kuruluşlarını ziyaret ettik. En verimli görüşmeyi de Otsuma Kadın Üniversitesiyle gerçekleştirdik. Hububat bakliyat yağlı tohumlar sektörünün makarna ağırlıklı olmak üzere Japonya’ya 2024 yılında ihracatını yüzde 12’lik artışla 106 milyon dolara çıkardı. Japonya’ya gıda ihracatımızın yüzde 29’unu sektörümüz yapıyor. Makarna ihracatımız 73 milyon dolar olurken, çikolatalı ürünler 12,4 milyon dolar, bitkisel yağlar 4,5 milyon dolar oldu. Otsuma Kadın Üniversitesi müfredatına Türk mutfağı girdiğinde Japon damak tadına göre Türk gıda ürünleriyle menü hazırlayacak şefler yetişecek. Gıda sektörlerimizin Japonya’ya ihracatı ABD’de olduğu gibi katlanarak artacak” dedi.

Uygun: “Japonya’nın zeytinyağı ithalatı yüzde 60 düştü”

Japon halkının sağlıklı ve kaliteli gıda tükettiğine vurgu yapan Ege Zeytin ve Zeytinyağı İhracatçıları Birliği Başkanı Emre Uygun, Japonya’daki enflasyon rakamlarının son yıllarda yükselmesi, Japon yeninin dolar karşısında değer kaybetmesi nedeniyle Japon halkının son dönemde tüketimde fren yaptığını 2024 yılında zeytinyağı ithalatlarının yüzde 60 düştüğünü kaydetti. 

“Japonya güçlü bir ekonomi ve önlem almayı çok iyi biliyorlar. Pandemi sonrası sarsılan ekonomilerini kısa sürede toparlayacaklarına inanıyorlar” diyen Başkan Uygun şöyle devam etti. “Tabii ki tüm dünyada olduğu gibi Japonya’nın da Trump döneminin dinamiklerini takip etmeleri gerekiyor. Türkiye açısından olumsuz durum Japonya gibi fiyat baskısını en az yaşadığımız pazarda bile artan maliyetlerimiz nedeniyle malesef rakip ülkeler İspanya ve Tunus’la rekabet edemiyoruz. İhracatlarımız kan kaybetmeye, ihracatçımız ve üreticiler de güç kaybetmeye devam edecekler gibi gözüküyor. Türk zeytinyağı ve diğer tarım/gıda ürünü ihracatçıları kendi sektörlerindeki rakip ülkeler karşısında fiyat avantajını kaybetmiş durumda. Japonya pazarındaki daralmanın uzun soluklu olmayacağına inandığımız için Foodex Fuarı’na 12 zeytin ve zeytinyağı firması katılarak Türk zeytin ve zeytinyağımızı tanıttık. Japon Sommelier ile zeytinyağı semineri organize ettik. 2024/25 sezonunda 475 bin ton zeytinyağı rekoltesiyle dünya ikincisi konuma geldik. Bu rekoltemizi katma değerli bir şekilde pazarlayabileceğimiz öncelikli pazarlardan birisi Japonya olacak. Japonya’ya yönelik gerçekleştirilecek TURQUALITY Projesi de Türk gıda ürünlerinin Japon pazarında bilinirliğine büyük katkı sağlayacak”

Birol Celep: “Türkiye pahalı değil çok çok pahalı bir ülke”

Türkiye İhracatçılar Meclisi Yönetim Kurulu Üyesi Birol Celep, Japonya’da uzun yıllardır sıfır seviyesinde olan enflasyonun 2024 yılında yüzde 4’e çıktığını, yüksek enflasyon nedeniyle Japonların şimdilik tüketimde frene bastıklarını, Türkiye’de uygulanan ekonomik program sonrasında doların Türk lirası karşısında çok değer kaybetmesi nedeniyle Türk ürünlerinin Japonlar için çok çok pahalı hale geldiğini, Foodex Japan Fuarı’nda sert bir şekilde hissettiklerini dile getirdi. 

2025 yılının ocak – şubat döneminde Türkiye’nin Japonya’ya gıda ürünleri ihracatının yüzde 53’lük düşüş yaşadığı bilgisini veren Celep, “Japonya’ya gıda ürünleri ihracatımız 2024 yılının ilk iki ayında 98 milyon dolar iken, 2025 yılının ocak-şubat döneminde 46 milyon dolara indi. Japonlar bugün fedakârlık yapıyorlar. Türkiye günümüzde uygulanan ekonomik program nedeniyle çok çok pahalı bir ülke. 2025 yılında Japonya’ya ihracatta kan kaybı yaşayacağımızın sinyallerini ilk iki ayda gördük. Türkiye’nin ekonomi politikası böyle devam ettiği takdirde 2025 yılında Japonya’ya ihracatımız eksi yazacak. Bu süreçte bizim ana temamız Türk mutfağını tanıtmak olmalı. Yeni TURQUALITY Projesi çok kıymetli. İtalyan, İspanyol ürünlerinin bilinirliği yanına Türk gıda ürünlerinin bilinirliğini hayata geçirmemiz lazım. Japonya pazarında başarılı olmak için yılda bir kez ziyaret yetmez, uzakları yakınlaştırmamız lazım. Fuarlar, Ticaret Heyetleri, Alım Heyetlerine ağırlık vermemiz lazım” diyerek sözlerini noktaladı. 

Türkiye standında 42 firma Türk gıda ürünlerini tanıtırken, Michelin yıldızlı şef Osman Serdaroğlu, Türk ürünlerini Japon damak tadına uyarladığı özel menüleri Foodex Japan2025 Fuarına katılan 72 bin profesyonel ziyaretçinin beğenisine sundu. 

Türkiye standını ziyaret eden isimler arasında Türkiye'nin Tokyo Büyükelçisi Oğuzhan Ertuğrul’da yer alırken, Fuarda Ege İhracatçı Birlikleri’ni Ege Su Ürünleri ve Hayvansal Mamulleri İhracatçıları Birliği Başkanı Bedri Girit, Ege Hububat, Bakliyatları Yağlı Tohumlar ve Mamulleri İhracatçıları Birliği Başkanı Muhammet Öztürk, Ege Zeytin ve Zeytinyağı İhracatçıları Birliği Başkanı Emre Uygun, Ege Kuru Meyve ve Mamulleri İhracatçıları Birliği Yönetim Kurulu Üyesi ve TİM Yönetim Kurulu Üyesi Birol Celep, Ege Su Ürünleri ve Hayvansal Mamulleri İhracatçıları Birliği Yönetim Kurulu Üyesi Mehmet Şahin Çakan temsil etti.

 Ege İhracatçı Birlikleri heyeti, Japonya Ulusal Tarım Kooperatifleri Federasyonu (JA National Federation of Agricultural Cooperative Associations),  Otsuma Kadın Üniversitesi (Otsuma Women’s University), Japonya Balıkçılık/Su Ürünleri Birliği (Japan Fisheries Association), Zenkaisui Japonya Balık Çiftliği Birliği (Zenkaisui Japan Fish Farming Association), Japonya Bal Kooperatifleri Birliği (Japan Honey Cooperative Association), Japonya Yağ İthalatçıları ve İhracatçıları Birliği (The Japan Oil & Fat Importers & Exporters Association(JOFIEA) ile karşılıklı iş birliklerimizi güçlendirme yönünde adımlar attı.